Przejście do strony głównej serwisu DSH

9 sierpnia w Berlinie została otwarta wystawa DSH  "Polacy z wyboru. Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie XIX i XX wieku". Patronat nad ekspozycją objęli burmistrz Berlina Klaus Wowereit i prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz. Wystawę można oglądać w Ratuszu, Wandelhalle, Rathausstraße 15. Ekspozycja autorstwa Tomasza Markiewicza, Tadeusza Świątka i Krzysztofa Wittelsa jest poświęcona dziejom społeczności pochodzenia niemieckiego w Warszawie w XIX i XX wieku. Narracja na wystawie podporządkowana jest przedstawieniu  dziejów imigracji niemieckiej w oparciu o losy wybranych rodzin od XVIII wieku do czasów obecnych. Większość  fotografii i dokumentów z warszawskich muzeów, archiwów i zbiorów rodzinnych  została po raz pierwszy zaprezentowana w DSH. Niemcy byli obecni w Warszawie od początków istnienia miasta, a ich migracja nasiliła się w XVIII wieku (gdy na polskim tronie zasiadali przedstawiciele saskiej dynastii Wettynów) oraz w XIX wieku. W Warszawie – inaczej niż w Łodzi czy Katowicach, gdzie do 1945 roku istniała zwarta i zorganizowana mniejszość niemiecka – przybysze z Niemiec szybko wtapiali się w społeczeństwo polskie i stawali się Polakami i warszawianami.  Wyjątkowo brutalny i represyjny charakter  niemieckiej okupacji w latach 1939– 45 niemal całkowicie zepchnął w cień świadomość, że stolica przez całe wieki były miejscem pokojowego współistnienia Polaków i Niemców, a niemieccy imigranci w Warszawie najczęściej pozostawali lojalni wobec nowej ojczyzny. Od czasów zaborów, kiedy to Rosjanie zachęcali do osiedlania się cudzoziemców na terenie Królestwa Polskiego w płonnej nadziei na osłabienie polskich aspiracji niepodległościowych, poprzez udział w powstaniach narodowych w XVIII i XIX wieku, doświadczenia w Legionach, czynny udział w obronie Warszawy w 1920 roku,  aż po II wojnę światową, kiedy to ogromna część tej społeczności broniła stolicy w 1939 roku, odmawiała podpisania  volkslisty narażając się na więzienie czy obóz koncentracyjny, działała w konspiracji, walczyła w Powstaniu Warszawskim, w różny sposób wspierała polskie podziemie. Wśród najsłynniejszych Polaków niemieckiego pochodzenia, którzy zapisali się w historii państwowości polskiej są m.in. Romuald Traugutt, Joachim Lelewel czy gen. Władysław Anders. Warszawianie niemieckiego pochodzenia wnieśli znaczący wkład w rozwój wszystkich istotnych dla stolicy dziedzin: przemysłu i handlu, nauki, kultury, architektury.  Od czasów średniowiecza polski dwór królewski i dwory magnackie potrzebowały fachowców z Zachodu. W średniowieczu do Polski przybyło prawdopodobnie około 100 tys. osób z krajów niemieckich, co stanowiło jedną dziesiątą ówczesnych mieszkańców ziem polskich. Przybysze przywozili z sobą nowe rozwiązania technologiczne, zwyczaje i mody.   Jedno z pierwszych dobrze udokumentowanych świadectw dotyczących rodziny znanej do dziś pochodzi z XVI wieku i mówi o przybyciu Jerzego Fuggera (spolszczona wersja nazwiska brzmi Fukier), przedstawiciela bocznej linii znakomitego augsburskiego rodu o światowych powiązaniach handlowych. W Warszawie Fukierowie handlowali winem, do dziś istnieje słynna winiarnia „U Fukiera”. Dwa wieku później za panowania Augusta II i Augusta III do stolicy przybyło wielu specjalistów: budowniczych, architektów, projektantów ogrodów i parków oraz artystów, m.in. Efraim Schröger – autor projektu przebudowy Zamku Królewskiego, Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie, pałacu Lelewelów przy ul. Miodowej czy Szymon Bogumił Zug, który m.in. wybudował istniejący do dziś pałac Blanka przy Placu Teatralnym. Za czasów Augusta II, dzięki niemieckim fachowcom, zaczęto porządkować urbanistycznie miasto, powstaje odważne rozwiązanie architektoniczne zwane Osią Saską. Warszawa czerpie inspiracje z Drezna, wznoszone są budowle barokowe, a następnie rokoko. Wśród późniejszych architektów również poczesne miejsce zajmują potomkowie niemieckich rodzin jak Stefan Szyller (Schüller), autor Bramy Uniwersytetu Warszawskiego, gmachu Politechniki Warszawskiej, wiaduktu na ulicy Karowej czy Jan Fryderyk Heurich, architekt budynku Biblioteki Publicznej na ul. Koszykowej i Domu pod Orłami przy ul. Jasnej.  Niemieccy imigranci byli autorami tak wielu znanych i bardzo charakterystycznych dla Warszawy budynków, kamienic, pałaców, siedzib magnackich, kościołów i rozwiązań architektonicznych,  że znacząco wpłynęli na wygląd stolicy.   Wśród przybyszów z Niemiec było wyjątkowo dużo przemysłowców i kupców, co biorąc pod uwagę, że Warszawa prawie nie miała polskiego mieszczaństwa, wywarło niebagatelny wpływ na rozwój gospodarczy stolicy.  Z najsłynniejszych znanych nazwisk trzeba tu wymienić rodziny Gerlachów (fabryka urządzeń kreślarskich i mierniczych),  Wedlów (znana każdemu warszawiakowi fabryka czekolady), Strausów (wytwórnia termometrów i busoli), Wernerów (wyroby platerniczo - metalurgiczne), Schweitzerów (fabryka musztardy), Schiele (właściciele browaru „Haberbusch i Schiele”).   W polskiej nauce i szkolnictwie również nie brakuje niemieckich nazwisk,  są to Juliusz Henryk Kolberg, kartograf; Oskar Kolberg, folklorysta i etnograf; Samuel Bogumił Linde, leksykograf i polonista; Cecylia Plater-Zyberk, pedagog i założycielka jednej z najbardziej znanych szkoły dla dziewcząt (istniejącej z przerwą na czasy PRL-u do dziś)  i wiele innych.   Oglądając ekspozycję trudno oprzeć się refleksji jak wielkim paradoksem historii jest to, że miasto tak wiele zawdzięczające przybyszom niemieckiego pochodzenia, przez niemieckie wojska zostało niemal starte z powierzchni. Być może najlepszym symbolem tego paradoksu jest Aleja Szucha, kojarzona przede wszystkim jako siedziba Gestapo. Jednocześnie patron alei,  Jan Chrystian Schuch, był jednym z najznakomitszych planistów i architektów,  który przez lata swoim talentem służył stolicy.  Schuch jest m.in. współautorem projektu przebudowy Łazienek Królewskich, które dziś należą do jednych z najpiękniejszych zespołów parkowo-pałacowych w Europie. Autorzy: Tomasz Markiewicz, Tadeusz Świątek, Krzysztof Wittles Projekt graficzny: Przemysław Klonowski Organizatorzy: DSH, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej Na zdjęciu: otwarcie wystawy w Ratuszu. Berlin, 9 sierpnia 2011.