We wtorek, 15 grudnia 2020, została przyznana Nagroda Historyczna m.st. Warszawy im. Kazimierza Moczarskiego. Za najlepszą książkę o tematyce historycznej jury pod przewodnictwem prof. Andrzeja Friszkego uznało „Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne” autorstwa prof. Mariusza Mazura.
Temperówka dla laureata Nagroda Historyczna m.st. Warszawy im. Kazimierza Moczarskiego 2020. Fot. Tomasz Suski
Mimo że prof. Mariusz Mazur podejmuje temat „żołnierzy wyklętych”, którzy stali się bohaterami masowej wyobraźni, a ich biografie są instrumentalnie wykorzystywane w propagandzie, to jego książka jest wolna od politycznych intencji i niepodległa wobec intelektualnych schematów. Historyk wykorzystał wiedzę psychologiczną do nakreślenia portretu polskich partyzantów – obrazu pełnego niuansów i empatycznych rozważań. Skoncentrował się nie na potyczkach zbrojnych i liczebności oddziałów, lecz na mentalności, stanach psychicznych, uczuciach i lękach.
– Z kart książki prof. Mazura wyłania się sugestywny obraz tysięcy, w większości młodych Polaków, ale i Polek, którzy z różnych zresztą powodów, zasilili w drugiej połowie lat czterdziestych szeregi antykomunistycznego podziemia zbrojnego – napisał w laudacji prof. Andrzej Friszke. – Jego praca pozwala nam nie tylko poznać motywy jakimi się kierowali, ale także wniknąć z skomplikowany wbrew pozorom świat ich wartości i przekonań. Prof. Mazur, nie ulegając tak modnej dziś językowej egzaltacji, chłodnym okiem badacza, odtwarza krok po kroku ich stan psychiczny oraz zmiany w nim zachodzące, a także zachowania zarówno w sytuacjach ekstremalnych, jak i tych związanych z codzienną egzystencją partyzantów. Prowadzi nas przez ich doświadczenie śmierci, zadawanej zarówno uzbrojonym przeciwnikom, jak i bezbronnym cywilom, a nawet niedawnym kolegom z oddziału. Pisze też o miłości i nienawiści, przyjaźni i zdradzie, wreszcie o rycerskiej szlachetności, ale i barbarzyńskim okrucieństwie.
W jury obok prof. Friszkego zasiadają: prof. Antoni Dudek, prof. Dobrochna Kałwa, prof. Andrzej Kunert, prof. Jan Kofman, Tomasz Łubieński, dr Anna Machcewicz, Katarzyna Madoń-Mitzner, dr Tomasz Makowski, Małgorzata Szejnert, prof. Daria Nałęcz i Andrzej Wielowieyski.
Laureat otrzymał 50 tys. zł oraz statuetkę – replikę temperówki patrona Nagrody, zaprojektowaną przez Jacka Kowalskiego z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Prof. Mariusz Mazur pracuje w Katedrze Metodologii i Badań nad XX-XXI w Instytucie Historii na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Zajmuje się szeroko pojętą problematyką Polski Ludowej, totalitaryzmu, autorytaryzmu, mechanizmami manipulacji i indoktrynacji, w tym języka, próbą opisu mentalności władzy oraz społeczeństwa. W swoich pracach wykorzystuje metodologię wymykające się klasycznemu postrzeganiu historii. Jest autorem pięciu książek monograficznych. Za książkę „O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej Polski Ludowej i PRL 1944–1956” (2009) otrzymał m.in. I nagroda Porozumienia Wydawców Książki Historycznej KLIO w kategorii autorskiej i Nagrodę im. Jerzego Giedroycia. Książka „Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne” (2019) otrzymała nominacje do Nagród Historycznych „Polityki” i Nagrody im. Pierwszego Rektora Uniwersytetu Łódzkiego Prof. Tadeusza Kotarbińskiego.
Wydawcą nagrodzonej książki jest Bellona we współpracy z Wydawnictwem UMCS.
„Ołówek Kazimierza Moczarskiego” dla laureata Młodzieżowych Klubów Historycznych. Fot. Małgorzata Kuśmierz/NCK
Ponadto obok głównej nagrody po raz piąty została wręczona Nagroda Młodzieżowych Klubów Historycznych im. Kazimierza Moczarskiego. Uczniowie z dwunastu szkół średnich, w tym czterech warszawskich, ogłosili, że „Ołówek Kazimierza Moczarskiego” (również zaprojektowany przez Jacka Kowalskiego) trafi do rąk Grzegorza Gaudena, autora książki „Lwów – kres iluzji. Opowieść o pogromie listopadowym 1918” (2019, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”). Książka, która kilka tygodni temu została przetłumaczona na ukraiński, jest opisem pogromu, którego na żydowskich mieszkańcach dopuścili się polscy sąsiedzi i żołnierze. W wyniku tragicznego zdarzenia zginęło co najmniej 70 osób, a kilkaset zostało rannych.
W tym roku finał nagrody odbył się podczas wydarzenia online. Prowadzącym wydarzenie był Maciej Orłoś.
Więcej informacji o nagrodzie i tegorocznych laureatach przeczytacie w Gazecie Wyborczej.
Fundator i organizator: Miasto Stołeczne Warszawa
Współorganizatorzy: Dom Spotkań z Historią, Fundacja im. Kazimierza i Zofii Moczarskich
Patron medialny: Gazeta Wyborcza
Partnerzy: Biblioteka Narodowa, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie
