Kuratorzy – Michał Wójcik i Tomasz Wójcik – oprowadzą nas po wystawie, na której po raz pierwszy zostanie zaprezentowane prywatne archiwum zdjęć porucznika Stanisława Andresa z czasów drugiej wojny światowej. Jego fotografie nie są jednak typowym reportażem wojennym.
„Morze Śródziemne, a po drugiej stronie Europa. Ostatnia kąpiel i… na statek! Popłynęliśmy do Tarentu. Cały nasz konwój składał się z dwudziestu jednostek , w tym dwóch polskich. Do tego obstawa okrętów wojennych. Potem, gdy już zeszliśmy na ląd, polscy marynarze ustawili się na pokładzie i pomachali nam czapkami. Akurat lunął deszcz. Rozstawiliśmy namioty na plaży, każdy dostał konserwę z indyka i takie mieliśmy święta Bożego Narodzenia 1943 roku”. (album „All Inclusive. Odyseja porucznika Andresa 1939–1947”, wyd. DSH, 2025)
Fot. Egipt, wybrzeże Morza Śródziemnego, koniec 1943 / archiwum Michała i Tomasza WójcikówWystawa „ALL INCLUSIVE. ODYSEJA PORUCZNIKA ANDRESA 1939–1947” będzie dostępna w DSH do 7 września 2025 r.
***
Stanisław Andres (1909–2005) urodził się w Starym Sączu w rodzinie leśnika, dzieciństwo spędził w Stryju. Do liceum chodził we Lwowie. Studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego. Studiów nie ukończył, pracował w Stomilu jako dyrektor ds. zaopatrzenia. W 1936 roku uzyskał stopień podporucznika rezerwy i otrzymał patent oficerski. Był zagorzałym piłsudczykiem. Przed wojną ożenił się z Wandą Siuchnińską, mieli dwoje dzieci: Izabelę (ur. 1940) i Jana (ur. 1948).
Po agresji III Rzeszy na Polskę brał udział w wojnie obronnej 1939 roku jako żołnierz 70 pułku piechoty. Walczył w bitwie nad Bzurą. Po rozwiązaniu oddziału próbował przedostać się do Rumunii. W okolicach Lwowa został aresztowany przez sowiecką policję polityczną NKWD. Początkowo był przetrzymywany w obozie jenieckim dla polskich oficerów w Kozielsku, skąd przewieziono go do Kijowa, gdzie – jak wspominał – miał proces „za gnębienie klasy robotniczej”. Został skazany na karę śmierci; jednak 13 lipca 1940 roku Rada Specjalna przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych (NKWD) zmieniła mu wyrok na osiem lat ciężkich robót w gułagu. W obozie Kolei Północnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Republice Komi przebywał do 20 sierpnia 1941.
Zwolniony na mocy układu Sikorski–Majski, we wrześniu 1941 roku dotarł do garnizonu w Tockoje. Było to jedno z miejsc formowania się armii polskiej w Związku Sowieckim (z obywateli II RP deportowanych i więzionych w ZSRS) pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Od tego czasu służył w Wojsku Polskim.
Wówczas zaczął fotografować.
Wraz z armią Andersa został ewakuowany z ZSRS do Iranu. Potem trafił do Iraku i Palestyny. Na Bliskim Wschodzie służył jako podporucznik w 3. Dywizji Strzelców Karpackich (od maja 1942). W 7 batalionie Strzelców Karpackich był dowódcą plutonu. Następnie (od grudnia 1942) w 3 pułku artylerii przeciwlotniczej, w II dywizjonie, w 6 baterii, był oficerem zwiadowczym i dowódcą plutonu. W 2 Korpusie Polskim (utworzonym w lipcu 1943) kontynuował szkolenie wojskowe i przebył szlak: Palestyna, Irak, Egipt. Następnie szlak bojowy we Włoszech: Ankona, Monte Cassino, Bolonia. 1 stycznia 1945 awansowany do stopnia porucznika. Po zakończeniu działań wojennych, jako oficer zwiadowczy, został przeniesiony do III dywizjonu 2 Dywizji Pancernej. W Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie służył do 2 grudnia 1946.
Do kraju wrócił w maju 1947 i zamieszkał z rodziną w Wałczu, potem w Koszalinie. Do emerytury pracował w tamtejszej WSS „Społem”. Był wiernym kibicem drużyny piłki nożnej Gwardia Koszalin, a także jej fotografem. Odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych, Krzyżem Monte Cassino (1944), Brytyjskim Medalem Wojny, Medalem Gwiazdy Italii, Brytyjskim Medalem Obrony (1945) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1975). W 2001 roku awansowany do rangi majora. Zmarł w 2005 roku.
***
ALL INCLUSIVE. ODYSEJA PORUCZNIKA ANDRESA 1939–1947
kuratorzy: Joanna Kinowska, Michał Wójcik, Tomasz Wójcik
projekt graficzny: Kuba Maria Mazurkiewicz
koordynacja projektu i produkcja wystawy: Olga Pigłowska, współpraca: Magdalena Stefańczyk
redakcja: Małgorzata Purzyńska
konsultacja historyczna: dr Jarosław Pałka
tłumaczenie: Krzysztof Ścibiorski
korekta: Anna Kaniewska (polski), Christopher Smith (angielski)
przygotowanie zdjęć do druku: Tomasz Kubaczyk
realizacja projektu wystawy: Mateusz Wierzbicki
opracowanie przewodnika rodzinnego: Magdalena Kreis
druk: Qprint, Druk wielkoformatowy Paweł Ciepielewski, Design Your Wall
koncepcja wizualna materiałów promocyjnych: Kuba Maria Mazurkiewicz
opracowanie graficzne: to/studio
program wydarzeń: Sebastian Gawęda, Weronika Komorowska, Agata Kucharska
promocja: Marianna Januszewicz, Maja Raczyńska, Marta Rogowska, Nadzieja Rudzka, Kaja Stępkowska
organizator: Dom Spotkań z Historią
Prezentowane na wystawie fotografie pochodzą ze zbiorów prywatnych Michała Wójcika i Tomasza Wójcika.
