Zapraszamy na cykl spotkań i pokazów filmowych poświęconych cygańskiej poetce Papuszy i środowisku polskich Romów. Fascynujący świat taborów, cygańskie obyczaje, okrutne losy europejskich Cyganów podczas II wojny światowej, działalność polskiej władzy po wojnie, wymierzonej przeciwko zwyczajom i stylowi życia, składają się na dramatyczną i fascynującą opowieść o wolności, przeznaczeniu, wierności tradycji i rodzinie.
Partner: Stowarzyszenie Romów Polskich.
-
14.03 (piątek), godz. 18.00 – Wspomnienie o Papuszy…
Rozmowa z Elżbietą Ficowską, żoną Jerzego Ficowskiego (przyjaciela Papuszy, poety i prozaika, znawcy folkloru cygańskiego, autora książki Cyganie polscy) oraz Angeliką Kuźniak, reporterką i pisarką, autorką biografii Papuszy. Spotkanie poprowadzi Kinga Orzeł-Dereń (Stowarzyszenie Romów Polsce, UJ). W roku 1949 do taboru rodziny Wajsów dołączył ukrywający się przed bezpieką Jerzy Ficowski, początkujący poeta. Szybko dostrzegł wartość literacką improwizowanych pieśni Bronisławy Wajs i namówił ją do ich spisywania. Pierwsze przekłady (z romskiego) przesłał Julianowi Tuwimowi, który doprowadził do ich publikacji. Jej wiersze przełożono na: niemiecki, angielski, francuski, hiszpański, szwedzki, włoski.
-
15.03 (sobota), godz. 13.00–19.00 – pokazy filmowe
godz. 13.00 – Cyganka Aza, reż. Artur Twardyjewicz (1926, 61’)
Najstarszy zachowany polski film fabularny osadzony w realiach kultury romskiej. Adaptacja powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego Chata za wsią, której tematem jest historia młodego cygana Tumrego, jego żony Mortuny i pięknej Azy z cyganskiego taboru. Mimo że film nie uchronił się przed teatralną manierą niemego kina, wciąż robi wrażenie starannie odtworzonymi zwyczajami Cyganów.
godz.14.00 – Ostatni Cygan w Oświęcimiu, reż. Maria Zmarz-Koczanowicz, Dżamila Ankiewicz (1994, 54’)
Film dotyka trudnej, powojennej historii polskich Romów. 24 maja 1952 roku Prezydium Rządu wydało uchwałę o asymilacji Cyganów, kilka lat później rozpoczęto ewidencję ludności cygańskiej, by skutecznie przeprowadzić likwidację taborów. O historii i kulturze cygańskiej opowiada Roman Kwiatkowski, syn wójta jednego z ostatnich taborów polskich Cyganów. W 1992 roku założył Stowarzyszenie Romów w Polsce i jest jego wiceprezesem.
godz. 15.00 – Papusza, reż. Maja Wójcik, Ryszard Wójcik (1974, 32’)
Wzruszająca rozmowa Papuszy i Jerzego Ficowskiego. Sześćdziesięciokilkuletnia już wówczas poetka wspomina dzieciństwo, młodość, obyczaje i życie codzienne w cygańskim taborze, opowiada o miłości do lasu, cytuje swoje wiersze.
godz. 16.00 – Papusza (2013, 131’), reż. Joanna Kos-Krauze, Krzysztof Krauze
Oparta na faktach, dramatyczna historia życia cygańskiej poetki. „Opowiadamy tę historię głównie skupiając się na Papuszy. Na jej świecie. Los Ficowskiego był dramatyczny, ale los Papuszy, od chwili, gdy została wyklęta przez swoich współbraci, nabrał wymiaru dramatu antycznego. Film jest skromny, surowy. Inscenizowany zgodnie z zasadą: lepiej mniej niż więcej. Opowiadamy o kobiecie, poetce, Cygance i o wielkim artyście”. Zrealizowany został w języku romskim i polskim, ilustrowany muzycznie przez Jana Kantego Pawluśkiewicza. Po projekcji rozmowa z twórcami filmu. Liczba miejsc ograniczona.
-
16.03 (niedziela), godz. 14.00–18.00 – pokazy filmowe
godz. 14.00 – Cyganka Aza, reż. Artur Twardyjewicz (1926, 61’)
godz. 15.00 – Cygańskie zaduszki, reż. Wanda Rolny (1999, 28’)
Film przywołuje najbardziej dramatyczny rozdział XX-wiecznej romskiej historii. Ustawy Norymberskie skazały Romów, wraz z Żydami, na zagładę. Lata 1942–43 okazały się najkrwawsze. Film opowiada o dokonanej na terenach naszego kraju zagładzie europejskich Romów w komorach gazowych Auschwitz-Birkenau. Najmłodszy cygański
więzień miał miesiąc, a najstarszy 110 lat.
godz. 15.30 – Zanim opadną liście, reż. Władysław Ślesicki (1964, 28’)
Pozbawiony komentarza, odarty z romantycznych wizji, lecz niezwykle poetycki film. Ślesicki obserwuje życie cygańskiego taboru. Widzimy obóz w miejskim parku, biedę i tłok w obozowisku, Cyganów pijących alkohol, a z drugiej strony piękne kadry: mężczyzn przy pracy, zbliżenia na ich zwinne ręce, Cyganki tańczące z przy ognisku.
godz. 16.00 – Diabły, diabły, reż. Dorota Kędzierzawska (1991, 81’)
W serii nastrojowych obrazów, prawie pozbawionych słów, reżyserka portretuje miasteczko, do którego przybywa cygański tabor. Trzynastoletnia dziewczyna jest nim zafascynowana, a szczególne miejsce w jej sercu zajmuje pewien cygański chłopiec. Cyganie budzą ciekawość, ale też niepokoją. Ich system wartości i zwyczaje są odmienne. Dlatego muszą być wypędzeni. Nagroda za zdjęcia na festiwalu w Gdyni (1991) i znakomita rola Danuty Szafarskiej.
-
15–16.03 (sobota–niedziela) – warsztaty historyczno- plastyczne dla dzieci w wieku 6-12 lat
Prowadzenie: Ewa Kołodziej, Ania Kaliszewska.
godz. 15.00–16.30: Cyganie – historia pisana na wozach
Dzieci będą poznawać historię, kulturę i zwyczaje Cyganów. Będą nie tylko przyglądać się różnicom, lecz także szukać tego, co wspólne dla Polaków i Romów i pozwala na przyjazne, sąsiedzkie współistnienie. Zrobią wozy cygańskie, które ozdobią fotografiami.
godz. 17.00–18.30: Papusza – dziewczyna z lasu
Dzieci dowiedzą się, czym są tabory, jak się mieszkało w lesie i jaką cenę zapłaciła pierwsza cygańska poetka posądzona o zdradę plemiennych tajemnic. Poznają też najpiękniejsze wiersze Papuszy i zrobią do nich ilustracje.
