We wtorek, 15 grudnia 2020, została przyznana Nagroda Historyczna m.st. Warszawy im. Kazimierza Moczarskiego. Za najlepszą książkę o tematyce historycznej jury pod przewodnictwem prof. Andrzeja Friszkego uznało „Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne” autorstwa prof. Mariusza Mazura.

Mimo że prof. Mariusz Mazur podejmuje temat „żołnierzy wyklętych”, którzy stali się bohaterami masowej wyobraźni, a ich biografie są instrumentalnie wykorzystywane w propagandzie, to jego książka jest wolna od politycznych intencji i niepodległa wobec intelektualnych schematów. Historyk wykorzystał wiedzę psychologiczną do nakreślenia portretu polskich partyzantów – obrazu pełnego niuansów i empatycznych rozważań. Skoncentrował się nie na potyczkach zbrojnych i liczebności oddziałów, lecz na mentalności, stanach psychicznych, uczuciach i lękach. 

– Z kart książki prof. Mazura wyłania się sugestywny obraz tysięcy, w większości młodych Polaków, ale i Polek, którzy z różnych zresztą powodów, zasilili w drugiej połowie lat czterdziestych szeregi antykomunistycznego podziemia zbrojnego – napisał w laudacji prof. Andrzej Friszke. – Jego praca pozwala nam nie tylko poznać motywy jakimi się kierowali, ale także wniknąć z skomplikowany wbrew pozorom świat ich wartości i przekonań. Prof. Mazur, nie ulegając tak modnej dziś językowej egzaltacji, chłodnym okiem badacza, odtwarza krok po kroku ich stan psychiczny oraz zmiany w nim zachodzące, a także zachowania zarówno w sytuacjach ekstremalnych, jak i tych związanych z codzienną egzystencją partyzantów.  Prowadzi nas przez ich doświadczenie śmierci, zadawanej zarówno uzbrojonym przeciwnikom, jak i bezbronnym cywilom, a nawet niedawnym kolegom z oddziału. Pisze też o miłości i nienawiści, przyjaźni i zdradzie, wreszcie o rycerskiej szlachetności, ale i barbarzyńskim okrucieństwie.

W jury obok prof. Friszkego zasiadają: prof. Antoni Dudek, prof. Dobrochna Kałwa, prof. Andrzej Kunert, prof. Jan Kofman, Tomasz Łubieński, dr Anna Machcewicz, Katarzyna Madoń-Mitzner, dr Tomasz Makowski, Małgorzata Szejnert, prof. Daria Nałęcz i Andrzej Wielowieyski.

Laureat otrzymał 50 tys. zł oraz statuetkę – replikę temperówki patrona Nagrody, zaprojektowaną przez Jacka Kowalskiego z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

Prof. Mariusz Mazur pracuje w Katedrze Metodologii i Badań nad XX-XXI w Instytucie Historii na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Zajmuje się szeroko pojętą problematyką Polski Ludowej, totalitaryzmu, autorytaryzmu, mechanizmami manipulacji i indoktrynacji, w tym języka, próbą opisu mentalności władzy oraz społeczeństwa. W swoich pracach wykorzystuje metodologię wymykające się klasycznemu postrzeganiu historii. Jest autorem pięciu książek monograficznych. Za książkę „O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej Polski Ludowej i PRL 1944–1956” (2009) otrzymał m.in. I nagroda Porozumienia Wydawców Książki Historycznej KLIO w kategorii autorskiej i Nagrodę im. Jerzego Giedroycia. Książka „Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne” (2019) otrzymała nominacje do Nagród Historycznych „Polityki” i Nagrody im. Pierwszego Rektora Uniwersytetu Łódzkiego Prof. Tadeusza Kotarbińskiego.

Wydawcą nagrodzonej książki jest Bellona we współpracy z Wydawnictwem UMCS.

Ponadto obok głównej nagrody po raz piąty została wręczona Nagroda Młodzieżowych Klubów Historycznych im. Kazimierza Moczarskiego. Uczniowie z dwunastu szkół średnich, w tym czterech warszawskich, ogłosili, że „Ołówek Kazimierza Moczarskiego” (również zaprojektowany przez Jacka Kowalskiego) trafi do rąk Grzegorza Gaudena, autora książki „Lwów – kres iluzji. Opowieść o pogromie listopadowym 1918” (2019, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”). Książka, która kilka tygodni temu została przetłumaczona na ukraiński, jest opisem pogromu, którego na żydowskich mieszkańcach dopuścili się polscy sąsiedzi i żołnierze. W wyniku tragicznego zdarzenia zginęło co najmniej 70 osób, a kilkaset zostało rannych.

W tym roku finał nagrody odbył się podczas wydarzenia online. Prowadzącym wydarzenie był Maciej Orłoś.

Więcej informacji o nagrodzie i tegorocznych laureatach przeczytacie w Gazecie Wyborczej.

Fundator i organizator: Miasto Stołeczne Warszawa
Współorganizatorzy: Dom Spotkań z Historią, Fundacja im. Kazimierza i Zofii Moczarskich
Patron medialny: Gazeta Wyborcza
Partnerzy: Biblioteka Narodowa, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie