W papierowym wydaniu czterotomowej „Encyklopedii Solidarności” znalazło się 480 opozycjonistek (zaledwie 13 procent w stosunku do haseł osobowych). Kobiety tworzyły struktury związkowe w swoich miejscach pracy, pełniły odpowiedzialne funkcje, kontynuowały działalność po wprowadzeniu stanu wojennego. Jednak po 1989 w zasadzie zniknęły z opowieści o „Solidarności”. Dlaczego dziś wciąż znamy tak mało nazwisk kobiet związanych z opozycją demokratyczną? Czym się zajmowały i dlaczego ich zaangażowanie przez wiele lat pozostawało niedocenione? „Niepokorne 2.0. Kobiety w opozycji lat 80.” to kontynuacja ubiegłorocznej wystawy plenerowej „Niepokorne 1976–1989”. Ekspozycja powstała w ramach obchodów rocznicy wyborów 4 czerwca 1989 i będzie dostępna na skwerze ks. Jana Twardowskiego od 5 do 27 czerwca 2021.
Demokratyczna opozycja i „Solidarność” działały nie tylko w dużych miastach. Inicjatywy oddolne, samoorganizacja, protesty i strajki odbywały się poza Gdańskiem, Wrocławiem czy Warszawą — w Łomży, Olsztynie, Koninie i wielu mniejszych miejscowościach. Przede wszystkim jednak nie organizowali ich i nie uczestniczyli w nich tylko mężczyźni. Wystawę tworzą portrety, wypowiedzi i fotografie, które dokumentują opozycyjne zaangażowanie kobiet. Ekspozycja przypomina o tych zasługach i przywraca pamięć o zbyt często pomijanym wkładzie kobiet w rozwój demokratycznego państwa.
Jak mówi kuratorka wystawy Agnieszka Grzybek: „Ubiegłoroczna wystawa »Niepokorne 1976–1989« opowiadała historię działalności opozycyjnej kobiet od czasów Komitetu Obrony Robotników. Przypomnieliśmy sylwetki m.in. Anieli Steinsbergowej, Anny Walentynowicz, Heleny Łuczywo, Ewy Kulik i Zofii Romaszewskiej. W tym roku pokazujemy bardziej panoramiczny obraz zaangażowania kobiet, ze szczególnym uwzględnieniem okresu po wprowadzeniu stanu wojennego. Skupiliśmy się na bohaterkach działających w innych ośrodkach opozycyjnych niż Warszawa czy Gdańsk, bohaterkach nieznanych i zapomnianych”.
Wiele kobiet zaangażowało się w działalność opozycyjną latem 1980 roku, w czasach gorączki strajkowej, lub wczesną jesienią, po podpisaniu Porozumień Sierpniowych. Tworzyły wtedy komisje zakładowe i były ich przewodniczącymi. Współorganizowały strajki i uczestniczyły w nich. Budowały struktury regionalne. Tworzyły komórki „Solidarności”, budowały samorządną Polskę i głośno mówiły o potrzebie demokratyzacji państwa. Nie przełożyło się to jednak na ich udział we władzach tworzącej się „Solidarności”. Wśród 898 delegatów uczestniczących w I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność” były zaledwie 64 kobiety (7 procent).
Kiedy wprowadzono stan wojenny, organizowały podziemne struktury, udostępniały mieszkania na tajne spotkania i drukarnie, ukrywały osoby związane z „Solidarnością”. Roznosiły nielegalną bibułę, uczestniczyły w manifestacjach, pomagały represjonowanym, współtworzyły podziemne wydawnictwa i niezależną kulturę. Nierzadko żyły w ukryciu, łącząc działalność opozycyjną z opieką nad dziećmi i prowadzeniem domu. Niejednokrotnie płaciły za to wysoką cenę — były szykanowane, zwalniane z pracy, więzione i internowane. Po 1989 roku wiele z nich włączyło się w budowanie demokratycznego państwa. Nie zawsze pamiętamy o tych zasługach.
Kobiety angażowały się lokalnie, doradzały, jak założyć związek i jak się zorganizować. Irena Wóycicka jeździła do Żyrardowa pomóc robotnicom fabryki „Stella” założyć związek zawodowy. Halina Seskiewicz była doradczynią „Solidarności” w Łomży, Bożena Mrozinkiewicz Regionu Pojezierze w Giżycku, a mecenas Krystyna Afeltowicz Regionu Mazursko-Warmińskiego. Organizowały zebrania, zapewniały obsługę prawną, współtworzyły uchwały i rezolucje. Uczestniczyły w tworzeniu demokratycznej opozycji, organizowały konspirację i naciskały na władzę. Wystawa „Niepokorne 2.0. Kobiety w opozycji lat 80.” przypomina różne aspekty zaangażowania opozycyjnego kobiet i roli, jaką odegrały w drodze do transformacji ustrojowej w Polsce. Przede wszystkim jednak — przywraca tym kobietom twarze i nazwiska.
Wystawa będzie dostępna od 5 do 27 czerwca na skwerze im. ks. J. Twardowskiego przy Krakowskim Przedmieściu.
Kuratorka: Agnieszka Grzybek
Produkcja wystawy: Anna Brzezińska, Jerzy Tarłowski
Redakcja i korekta: Zuzanna Kowalczyk
Konsultacja historyczna: Bartosz Kaliski
Projekt graficzny: Karolina Sosnowska (Studio UL), Ewa Engler-Herer (Studio UL)
Organizator: Dom Spotkań z Historią
Partner: Fundacja na rzecz Równości i Emancypacji STER
Od 2009 roku Dom Spotkań z Historią organizuje obchody rocznicy pierwszych częściowo wolnych wyborów, które odbyły się 4 czerwca 1989 roku. Jeszcze nie w pełni wolne, otworzyły drogę do budowania państwa bardziej demokratycznego, suwerennego i wyzwolonego z więzów centralnie planowanej gospodarki. Co roku przypominamy uczestniczki, uczestników i świadków tamtych wydarzeń. Podkreślamy, jak fundamentalne znaczenie dla historii Polski miały tamte przełomowe wydarzenia.
Więcej o tegorocznym programie można przeczytać tutaj.
