DSH ON TOUR | Biblioteka Publiczna nr 25, Wawer, Warszawa

Wystawa DSH „Letnisko. Linia otwocka w latach 20. i 30. XX wieku” będzie eksponowana w okresie od 15.01. do 15.03.2025 w Bibliotece Publicznej nr 25 w dzielnicy Wawer, ul. Walcownicza 2, Warszawa. Projekt realizowany jest w ramach edukacyjnego przedsięwzięcia „Archipelag Falenica”.

***

Malownicze świdermajery, sosnowe lasy, wydmy, rzeki oraz słynne przedwojenne uzdrowiska i pensjonaty. Jednym słowem: letnisko. W ramach wystawy plenerowej pod takim właśnie tytułem Dom Spotkań z Historią wspólnie z Agnieszką Kowalską przypomina historię najpopularniejszych podwarszawskich miejscowości letniskowych dwudziestolecia międzywojennego na linii otwockiej. Wystawa będzie dostępna na skwerze ks. Jana Twardowskiego od 3 do 24 sierpnia 2021.

Linia otwocka to linia kolejowa, a w zasadzie dwie biegnące równolegle do siebie szeroko- i wąskotorowa. To one spowodowały dynamiczny rozwój tych terenów w pierwszej połowie XX wieku. I to właśnie tu mieszkańcy i mieszkanki Warszawy przyjeżdżali na wypoczynek w sosnowych borach, nad Świdrem i Wisłą, na leczenie chorób płucnych i nerwic.

Otwock ze względu na swój mikroklimat rozwijał się głównie jako uzdrowisko. Już w 1890 roku przy ul. Otwockiej (obecnie Kościuszki) uruchomiony został zakład kąpielowy, który w 1893 roku funkcjonował pod nazwą „Sanatorium dra Geislera w Otwocku” – „całoroczne, nizinne sanatorium przeciwgruźlicze na poziomie europejskim”. Inne miejscowości jak Falenica czy Michalin żyły z letników, którzy wędrowali po lasach, nurtem Świdra, spływali nim kajakami, żeglowali po Wiśle i wypoczywali na rozległych plażach.

Niedokończona jeszcze stacja w Świdrze. Letnicy wysiadają z pociągu wprost na piasek. Fot. Zofia Chomętowska/Fundacja Archeologia Fotografii.

Letnie, ażurowe wagony kolejki wąskotorowej z fabryki Władysława Gostyńskiego w Warszawie. Linia prowadziła wzdłuż Wisły do ul. Zamoyskiego, a dalej ul. Grochowską (stacje Warszawa Most, Warszawa Park i Warszawa Grochów) do Wawra. 16 kwietnia 1914 roku oficjalnie uruchomiono nowy odcinek linii Kolejki Jabłonowskiej z Wawra do Karczewa. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Dawne Sanatorium Wojskowe zaprojektowane przez wybitego architekta Edgara Norwertha, 1935, ul. Borowa 14/18. Fot. Biblioteka Narodowa.

Zdjęcie z archiwum Anny Szymańskiej-Petryk.

Wypoczynek nad Świdrem. Fot. ze zbiorów Małgorzaty Gajdeczki.

Autorem tej ikonicznej fotografii jest Alter Kacyzne – pisarz, publicysta, fotograf – dokumentował życie społeczności żydowskiej w przedwojennej Polsce. W 1927 roku przybył do Otwocka. Zdjęcie zostało zrobione przy ogólnodostępnej, charakterystycznej pompie z dwoma kołowrotami (róg Orlej i Świderskiej). Fot. YIVO Institute for Jewish Research.

Lata 30. na letnisku. Zdjęcie pochodzi z rodzinnego archiwum Marty Krauss-Kurowskiej.

Uzdrowisko Gurewicza w latach międzywojennych. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Otwarcie domu uzdrowiskowego w Otwocku w czerwcu 1933 roku. W budynku miało mieścić się kasyno (do dziś budynek nazywany jest tak potocznie przez mieszkańców). Obecnie w budynku przy Filipowicza 9 mieści się liceum im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Jak mówi kuratorka i autorka ekspozycji, Agnieszka Kowalska: „Szukamy oddechu blisko miasta, kontaktu z przyrodą, ciszy, regeneracji po zmaganiach z wirusem. Stąd nasz pomysł, by właśnie teraz powrócić na linię. Pomoże w tym nietypowy katalog tej wystawy Letnisko. Subiektywny przewodnik po linii otwockiej. A wstępem będzie sama wystawa, na której zobaczycie historię kolei, architektury, najsłynniejsze sanatoria, pensjonaty i wille (i to, co z nich dziś zostało), jak korzystano z przyrody i bawiono się na linii.”

Ponadto autorka wystawy przypomina o żydowskich mieszkańcach i mieszkankach tego wielokulturowego terenu. Przedstawia też kilka rodzin, które zachowały cenne pamiątki z lat 20. i 30., a także opowiada o takich miejscach, jak Sanatorium Wojskowe, pensjonat Gurewicza (obecnie Nowy Gurewicz), otwockie kasyno, Zofiówka, sanatorium Medema czy Różyczka Janusza Korczaka. Zwiedzający dowiedzą się, czym żyli letnicy i kuracjusze, zobaczą piękne świdermajerowe domy i poznają ich historie oraz poczują klimat przedwojennego letniska. Ekspozycja składa się z ówczesnych plakatów i grafik, archiwalnych i współczesnych fotografii oraz zdjęć z rodzinnych albumów, fragmentów wspomnień i artykułów prasowych. Całość dopełnia kalendarium z najważniejszymi dla linii otwockiej datami.

***
Instytucja wypożyczająca: Dom Spotkań z Historią
Gospodarz wystawy: Biblioteka Publiczna nr 25 w dzielnicy Wawer