Architektoniczna spuścizna socrealizmu w Warszawie i Berlinie. MDM / KMA

Archiwum wydarzeń

wydarzenia archiwalne
wystawy archiwalne

Archiwum wydarzeń

Architektoniczna spuścizna socrealizmu w Warszawie i Berlinie. MDM / KMA

28.09.2011 - 11.12.2011

Architektoniczna spuścizna socrealizmu w Warszawie i Berlinie. MDM / KMA

28.09.2011 - 11.12.2011

wydarzenia archiwalne
wystawy archiwalne

wydarzenia archiwalne , wystawy archiwalne

Wystawę można było obejrzeć w Berlinie od 24 sierpnia do 9 września, na dziedzińcu Niemieckiego Muzeum Historycznego (Deutsches Historisches Museum) przy Unter den Linden 2. Ekspozcycję w Warszawie można oglądać do 11 grudnia przy Trakcie Królewskim, w galerii plenerowej DSH na skwerze im. ks. J. Twardowskiego (u zbiegu ulicy Karowej i Krakowskiego Przedmieścia). --------------------- Warszawa ma swój MDM (Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa), Berlin – Karl-Marx-Allee (Aleja Karola Marksa). Obie dzielnice są sztandarowymi przykładami zespołów zabudowy, które całościowo – od kompozycji urbanistycznej poprzez formę architektoniczną aż do zdobnictwa i detali – zostały podporządkowane zasadom socrealizmu. Mimo iż zespoły te powstawały w różnych państwach to podobieństwa w kompozycji, formie architektonicznej, stylistyce i dekoracjach są uderzające, a niektóre elementy powtarzają się w niemal niezmienionej formie. Organizowana według socrealistycznych założeń przestrzeń miejska miała przekazywać komunikat o potędze ustroju oraz być nośnikiem komunistycznych idei. Jak twierdził Bolesław Bierut: „Ideologia znajduje w architekturze wspaniałą formę swego ucieleśnienia”. Do współpracy z architekturą zaangażowano inne dziedziny sztuki: malarstwo i rzeźbę, które miały wyrażać narodowy charakter. Synteza sztuk uznana została za jedną z podstawowych zasad nowego stylu. Podstawową cechą socrealistycznych budowli była przerysowana skala; przytłaczający swymi rozmiarami gmach miał budzić respekt wobec siły władzy. Imponujące przestrzenie miały również stanowić znakomite tło dla uroczystości państwowych. W układy urbanistyczne jako główną zasadę kompozycyjną wprowadzono osiowość i symetrię. Zabudowę rozplanowywano wokół wielkich placów i szerokich alei, typowych dla założeń barokowych. Reprezentacyjny charakter podkreślano elementami zagospodarowania: fontannami, bramami, kolumnadami oraz wysokiej jakości materiałami elewacyjnymi: granitem, piaskowcem, dolomitami. Detale charakteryzują się przejaskrawionymi proporcjami i przeskalowaniem. Zaczerpnięte z minionych stylów formy zestawiano z dekoracjami, których bohaterami byli robotnicy, górnicy, chłopi. Motywy te często śmieszyły dosłownością. Historyzujące formy – swobodnie traktowane zarówno w kwestii proporcji, jak i łączenia różnych elementów i tradycji – oraz bogactwo wykończenia sprawiły, że styl ten nazywano "cukiernicznym", a niektóre budynki porównywano do tortów weselnych. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że znacząca część socrealistycznych zespołów urbanistycznych ma niewątpliwe walory urbanistyczne i architektoniczne, m.in.: proporcje nawiązujące do historycznej zabudowy, ludzka skala mieszkaniowych zespołów kameralnych, właściwy stosunek wysokości budynków do szerokości zabudowy. Przy monumentalnym przeskalowaniu zespołów miejskich – wielkie place, szerokie aleje, zielone przestrzenie dają oddech, a osiowe kompozycje ułatwiają poruszanie się po tych obszarach. Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa Niemieckie działania wojenne lat 1939–44 doprowadziły do zniszczenia Warszawy na niespotykaną dotąd skalę; 72% zabudowy mieszkaniowej miasta zostało zburzone i spalone. Działające od lutego 1945 roku Biuro Odbudowy Stolicy rozpoczęło inwentaryzację zniszczeń. W czerwcu 1945 roku Rada Ministrów podjęła decyzję o odbudowie miasta. Zgodnie z wizją zawartą w Planie Sześcioletnim Odbudowy Warszawy z 1950 roku nowa Warszawa miała stać się miastem socrealistycznym. Umiejscowiona w centrum miasta — zgodnie z założeniem wprowadzenia robotników do śródmieścia — MDM miała stać się osiedlem dla 45 tysięcy osób. Prace projektowe powierzono Pracowni „MDM” pod kierownictwem Józefa Sigalina. Głównymi projektantami w zespole – prócz Sigalina – byli Stanisław Jankowski, Jan Knothe i Zygmunt Stępiński. Jako pierwsza do realizacji została przeznaczona część obejmująca Plac Konstytucji i jego otoczenie. Plac otrzymał kształt wydłużonego prostokąta. Dłuższe pierzeje placu zamknęły bliźniacze bloki z ciągiem filarowych podcieni. Od południa wprowadzono uskok w linii pierzei, obejmujący wylot nowo wytyczonej ulicy (dzisiejszej Waryńskiego). W kierunku placu Zbawiciela również stanęły bloki z podcieniami. Początkowo planowano ustawienie na placu monumentalnych rzeźb. Ostatecznie zastąpiono je ogromnymi kandelabrami, które miały porządkować zachwianą symetrię kompozycji. Zespół określany jako MDM I (odcinek od ulicy Wilczej do placu Zbawiciela) oddano do użytku 22 lipca 1952. Nazwa pochodzi od przyjętej tego samego dnia kontytucji wzorowanej na stalinowskim akcie. Zespół MDM II obejmuje odcinek od placu Zbawiciela do placu Unii Lubelskiej. Skala i rozwiązania architektoniczne nowo wznoszonej zabudowy korespondowały z istniejącymi budynkami, natomiast stylowy kostium nadawał osiedlu socrealistycznej wymowy. Głównym projektantem trzeciej części MDM – Osiedla Latawiec była Zofia Sekrecka. Zabudowa nawiązuje do architektury francuskiej z przełomu XVI i XVII w. Centralną częścią osiedla stanowi ośmioboczny, wydłużony plac na osi alei Wyzwolenia, który połączył plac Zbawiciela z placem na Rozdrożu. Zakończony w 1956 roku projekt nie został w pełni zrealizowany. Nie zbudowano obiektów użyteczności publicznej (kina, teatru, przedszkola) i wszystkich budynków mieszkalnych, na placu nie stanęły rzeźby. Nowe budynki powstawały wśród pozostałości dawnej zabudowy ulicy Marszałkowskiej – tylko częściowo zrujnowanej. W związku z realizacją projektu wyburzono wiele zachowanych w dobrym stanie kamienic. Ich likwidacja miała jednocześnie wymiar propagandowy – z centrum stolicy znikał symbol prywatnej własności. Warszawski projekt został zrealizowany zaledwie w 1/8 części, co m.in. uchroniło Kościół Najświętszego Zbawiciela przed wyburzeniem. Aleja Karola Marksa Po II wojnie światowej Berlin, podzielony na część wschodnią i zachodnią, stał się miejscem bezpośredniej rywalizacji systemów politycznych. Podział ten widoczny jest do dziś w architekturze i układzie urbanistycznym miasta. Spektakularnym projektem odbudowy we wschodniej części Berlina jest monumentalna Aleja Karola Marksa (do 1961 roku aleja Stalina), położona w dzielnicach Friedrichshain i Mitte. Magistrala, przy której wybudowano kompleks urbanistyczny, przebiega wzdłuż zniszczonej podczas wojny Große Frankfurter Straße (Frankfurter Allee) i jest częścią osi wschód-zachód, przecinającej Alexanderplatz, Marx-Engels-Forum, aż do bulwaru Unter den Linden. Powstające tuż po wojnie budowle nawiązywały do tradycji przedwojennego modernizmu. Po roku 1950 nastąpił zwrot ku budownictwu monumentalnemu, opartemu na kompozycjach barokowych. Konkurs na projekt reprezentacyjnej alei Stalina ogłoszono w 1951 roku. Hermann Henselmann i autorzy pozostałych zwycięskich projektów utworzyli sześć zespołów dla sześciu planowanych etapów budowy. W grudniu 1952 roku oddano do użytku pierwsze mieszkania, w 1953 roku ukończono zachodni odcinek alei Karola Marksa i plac Strausberger, a rok później zamknięto pierwszy etap budowy alei Karola Marksa. Po śmierci Stalina w 1953 roku skończył się czas monumentalnych budowli. Drugi etap budowy alei Karola Marksa zreralizowano już w nowej technologii (płyty betonowe). Przewrotnie sławę Alei Karola Marksa przyniosły krwawo stłumione protesty robotników budowlanych przeciwko decyzjom o zwiększeniu norm wydajności pracy w 1953 roku. ----------------------------------------------------------------- Na wystawie wykorzystane zostały zdjęcia archiwalne i współczesne, wycinki prasowe i fragmenty wspomnień. Wyeksponowane zostały detale architektoniczne m.in. pilastry, balustrady, tarasy, gzymsy, mozaiki. Cześć tekstowa zawiera opis założeń i cech charakterystycznych dla architektury socrealistycznej oraz kalendarium od okresu przedwojennego aż do momentu przełomu politycznego, który zdjął z takich miejsc jak MDM i KMA parasol ochronny władz i uruchomił dyskusję na temat architektonicznej spuścizny minionej epoki. W jakim stopniu socrealizmu wpłynął na krajobraz kulturowy Warszawy i Berlina? Czy jest tylko świadectwem narzuconej władzy? Jak zmieniały się funkcje tych przestrzeni oraz postrzeganie ich przez mieszkańców? Czy MDM powinna zostać wpisana na listę stołecznych zabytków? Ekspozycja prezentowana w ramach prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej i obchodów jubileuszu dwudziestolecia partnerstwa Warszawy i Berlina. Organizatorzy: Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków, Urząd Konserwatora Miasta i Landu Berlin, Dom Spotkań z Historią, Niemieckie Muzeum Historyczne, Winfried Brenne Architekten. Partnerzy: Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Instytut Polski w Berlinie. Sponsorzy: Grupa Capital Park, Centrum Bankowo-Finansowe „Nowy Świat” S.A. W Księgarni XX wieku można kupić album towarzyszący wystawie. Na zdjęciach: po prawej KMA, po lewej MDM Poniżej relacja filmowa z warszawskiego wernisażu wystawy