W latach 50. uznawana była za jedną z najwybitniejszych twórczyń dokumentalnych na świecie. W latach 1950–1967 była redaktorką naczelną Polskiej Kroniki Filmowej. W czasach odwilży po śmierci Stalina starała się, aby materiały realizowane przez PKF były krytycznym komentarzem rzeczywistości i przemycały treści oficjalnie zakazane. Helena Lemańska jest bohaterką kolejnego spotkania w ramach cyklu „Zapomniane reżyserki. Opowieści o pionierkach polskiego kina”.
Helena Lemańska na uroczystości rocznicowej bitwy pod Grunwaldem, 1960. Fot. Karol Szczeciński/East News
Już w czasach II RP w polskiej branży filmowej pracowało wiele kobiet, w tym cenione reżyserki, scenarzystki i dokumentalistki. Ich przed- i powojenna twórczość to fenomen na skalę światową. Kim były pierwsze polskie reżyserki? Dlaczego dziś często o nich nie pamiętamy?
O Helenie Lemańskiej opowie
prof. dr hab. Monika Talarczyk.
Helena Lemańska (1919–2017)
Reżyserka filmów dokumentalnych żydowskiego pochodzenia. Wojnę udało jej się przeżyć w ZSRR, gdzie studiowała rusycystykę. W latach 50. uznawana była za jedną z najwybitniejszych twórczyń dokumentalnych na świecie. Autorka nagradzanych filmów, m.in. „Bambus mój brat” (1955), za który otrzymała nagrodę główną w kategorii film dokumentalny na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlowych Warach w 1956 oraz filmu „Uwaga, uwaga nadchodzi” (1966) nagrodzonego na Krakowskim Festiwalu Filmowym. W latach 1950–1967 była redaktorką naczelną Polskiej Kroniki Filmowej. W czasach odwilży po śmierci Stalina starała się, aby materiały realizowane przez PKF były krytycznym komentarzem rzeczywistości i przemycały treści oficjalnie zakazane. W 1967 odeszła z Kroniki i wyjechała do Paryża.
prof. dr hab. Monika Talarczyk
Wykładowczyni Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, historyczka kina, badaczka kina kobiet. Członkini Stowarzyszenia Kobiet Filmowców i współpracowniczka „Krytyki Politycznej”. Autorka pionierskich książek poświęconym kobietom w polskim kinie, m.in. „Wszystko o Ewie. Filmy Barbary Sass a kino kobiet w drugiej połowie XX wieku” (2013), „Biały mazur. Kino kobiet w polskiej kinematografii” (2013), „Wanda Jakubowska. Od nowa” (2015) oraz „(Nie)widzialne kobiety kina” pod wspólną redakcją z Małgorzatą Radkiewicz.
„Zapomniane reżyserki. Opowieści o pionierkach polskiego kina” to cykl spotkań organizowanych przez Stowarzyszenie Twórczyń Filmowych (dawniej Stowarzyszenie Kobiet Filmowców) i Dom Spotkań z Historią, który potrwa od września 2023 do maja 2024. W ramach spotkań przybliżymy dorobek reżyserek i ich wpływ na rozwój sztuki filmowej, który przez lata pozostawał w cieniu mężczyzn. Opowiemy, z jakimi trudnościami musiały się mierzyć oraz o mechanizmach, które przyczyniły się do marginalizacji ich twórczości.
Jak mówi inicjatorka cyklu i członkini STF Katarzyna Trzaska: „Ten cykl to podróż przez historię kina z feministycznej perspektywy i doskonała okazja do dyskusji na temat obecnej sytuacji kobiet w świecie filmu. Wydarzenie jest hołdem dla pomijanych w narracji filmowej reżyserek, propaguje wiedzę o historii polskiego kina i jego kobiecych twarzach”.
Bohaterkami spotkań będą: Helena Amiradżibi-Stawińska, Natalia Brzozowska, Marta Flantz, Krystyna Gryczełowska, Danuta Halladin, Maria Hirszbein, Irena Kamieńska, Helena Lemańska, Maria Morozowicz-Szczepkowska i Jadwiga Żukowska.
Stowarzysznie Twórczyń Filmowych (dawniej Stowarzyszenie Kobiet Filmowców) powstało w 2014 roku i jest pierwszą tego typu organizacją w Polsce, która zrzesza kobiety pracujące w branży filmowej oraz działa na rzecz wyrównywania ich szans zawodowych. Swoją działalność rozpoczęło międzynarodową debatą „Czy kino ma płeć?” na festiwalu OFF Plus Camera w Krakowie w 2015 roku. Od tego czasu Stowarzyszenie zorganizowało szereg debat, paneli i konferencji uświadamiających różnice w wykorzystaniu potencjału zawodowego kobiet i mężczyzn oraz warsztaty doszkalające i rozwijające kompetencje twórczyń filmowych. STF angażuje się w społeczne i środowiskowe inicjatywy dotyczące warunków pracy w branży. Od 2021 roku przyznaje swoją nagrodę na koszalińskim Festiwalu Debiutów Filmowych „Młodzi i Film” za propagowanie kobiecej perspektywy w filmie. Stowarzyszenie zostało wpisane na listę NGO do konsultacji społecznych i opiniowania w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Organizatorzy: Stowarzyszenie Twórczyń Filmowych i Dom Spotkań z Historią
Projekt współfinansuje Urząd Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy
Partnerzy: Polski Instytut Sztuki Filmowej, Stowarzyszenie Filmowców Polskich, Szkoła Historycznego Dokumentu Filmowego, Archiwum Kobiet, Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, 35mm.online, Her Docs
