Reżyserka i scenarzystka filmów dokumentalnych, jedna z twórczyń Polskiej Szkoły Dokumentu lat 60. i jedna z najwybitniejszych dokumentalistek w historii polskiego kina. Absolwentka wydziału scenariopisarstwa moskiewskiego w Państwowym Instytucie Kinematografii Federacji Rosyjskiej im. S.A. Gierasimowa. Po powrocie do Polski związana z warszawską Wytwórnią Filmów Dokumentalnych. Debiutowała w 1955 roku dokumentem „Wyprawa na Czarcią Wyspę”. Krystyna Gryczełowska jest bohaterką kolejnego spotkania w ramach cyklu „Zapomniane reżyserki. Opowieści o pionierkach polskiego kina”.
Już w czasach II RP w polskiej branży filmowej pracowało wiele kobiet, w tym cenione reżyserki, scenarzystki i dokumentalistki. Ich przed- i powojenna twórczość to fenomen na skalę światową. Kim były pierwsze polskie reżyserki? Dlaczego dziś często o nich nie pamiętamy?
Sylwetkę Krystyny Gryczełowskiej przybliży prof. dr hab. Maria Zmarz-Koczanowicz.
Krystyna Gryczełowska (1930–2009), reżyserka i scenarzystka filmów dokumentalnych, jedna z twórczyń Polskiej Szkoły Dokumentu lat 60. i jedna z najwybitniejszych dokumentalistek w historii polskiego kina. Absolwentka wydziału scenariopisarstwa moskiewskiego w Państwowym Instytucie Kinematografii Federacji Rosyjskiej im. S.A. Gierasimowa. Po powrocie do Polski związana z warszawską Wytwórnią Filmów Dokumentalnych. Debiutowała w 1955 roku dokumentem „Wyprawa na Czarcią Wyspę”. Wielokrotna zdobywczyni Złotego Lajkonika na Krakowskim Festiwalu Filmowym oraz laureatka wielu nagród filmowych. Autorka filmów, m.in. „Siedliszcze”, „Nazywa się Błażej Rejdak, mieszka we wsi Różnica w jędrzejowskim powiecie”, „90 dni mroku”. Jej film „Nasze znajome z Łodzi” o łódzkich włókniarkach – to jeden z najważniejszych obrazów życia robotnic w PRL-u.
prof. dr hab. Maria Zmarz-Koczanowicz
Reżyserka filmów dokumentalnych, fabularnych i spektakli Teatru TV. Wykłada w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi. Rozgłos przyniósł jej dokument „Jestem mężczyzną” (1986) oraz obsypany nagrodami „Urząd” (1986). Przez lata tworzyła filmowe portrety wielu znanych Polaków, m.in. Leszka Kołakowskiego, Czesława Miłosza i Jerzego Grotowskiego.
„Zapomniane reżyserki. Opowieści o pionierkach polskiego kina” to cykl spotkań organizowanych przez Stowarzyszenie Twórczyń Filmowych (dawniej Stowarzyszenie Kobiet Filmowców) i Dom Spotkań z Historią, który potrwa od września 2023 do maja 2024. W ramach spotkań przybliżymy dorobek reżyserek i ich wpływ na rozwój sztuki filmowej, który przez lata pozostawał w cieniu mężczyzn. Opowiemy, z jakimi trudnościami musiały się mierzyć oraz o mechanizmach, które przyczyniły się do marginalizacji ich twórczości.
Jak mówi inicjatorka cyklu i członkini STF Katarzyna Trzaska: „Ten cykl to podróż przez historię kina z feministycznej perspektywy i doskonała okazja do dyskusji na temat obecnej sytuacji kobiet w świecie filmu. Wydarzenie jest hołdem dla pomijanych w narracji filmowej reżyserek, propaguje wiedzę o historii polskiego kina i jego kobiecych twarzach”.
Bohaterkami spotkań będą: Helena Amiradżibi-Stawińska, Natalia Brzozowska, Marta Flantz, Krystyna Gryczełowska, Danuta Halladin, Maria Hirszbein, Irena Kamieńska, Helena Lemańska, Maria Morozowicz-Szczepkowska i Jadwiga Żukowska.
Stowarzysznie Twórczyń Filmowych (dawniej Stowarzyszenie Kobiet Filmowców) powstało w 2014 roku i jest pierwszą tego typu organizacją w Polsce, która zrzesza kobiety pracujące w branży filmowej oraz działa na rzecz wyrównywania ich szans zawodowych. Swoją działalność rozpoczęło międzynarodową debatą „Czy kino ma płeć?” na festiwalu OFF Plus Camera w Krakowie w 2015 roku. Od tego czasu Stowarzyszenie zorganizowało szereg debat, paneli i konferencji uświadamiających różnice w wykorzystaniu potencjału zawodowego kobiet i mężczyzn oraz warsztaty doszkalające i rozwijające kompetencje twórczyń filmowych. STF angażuje się w społeczne i środowiskowe inicjatywy dotyczące warunków pracy w branży. Od 2021 roku przyznaje swoją nagrodę na koszalińskim Festiwalu Debiutów Filmowych „Młodzi i Film” za propagowanie kobiecej perspektywy w filmie. Stowarzyszenie zostało wpisane na listę NGO do konsultacji społecznych i opiniowania w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Organizatorzy: Stowarzyszenie Twórczyń Filmowych i Dom Spotkań z Historią
Projekt współfinansuje Urząd Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy
Partnerzy: Polski Instytut Sztuki Filmowej, Stowarzyszenie Filmowców Polskich, Szkoła Historycznego Dokumentu Filmowego, Archiwum Kobiet, Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, 35mm.online, Her Docs
