Poznaj architektów, którzy odbudowali stolicę!

W rozdziale „BOS – geneza i struktura” przedstawiamy sylwetki sześciu wybitnych twórców powojennej Warszawy – ludzi, dzięki którym z ruin powstało nowe miasto. Zobacz filmik →

Więcej o odbudowie przeczytasz już wkrótce w nowym, rozszerzonym wydaniu publikacji „Budujemy nowy dom” autorstwa varsavianistów Jerzego S. Majewskiego i Tomasza Markiewicza.

Bądźcie czujni – premiera już niedługo!

Zygmunt Skibniewski
Urodził się 13 lipca 1905 w Rososze na Podolu. Studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, następnie w Paryżu, m.in. pod kierunkiem Le Corbusiera. Walczył w wojnie polskobolszewickiej 1920 roku, brał udział w obronie Lwowa. Przed wojną związał się z Warszawską Spółdzielnią Mieszkaniową, do 1939 roku prowadził w Warszawie pracownię architektoniczną. W okresie okupacji działał w ZWZ-AK, współtworzył tajny plan odbudowy Warszawy. Współzałożyciel BOS-u, w latach 1945–49 kierował zespołem Pracowni Urbanistycznej. Był zwolennikiem radykalnego „rozluźnienia” zabudowy miasta, nawet kosztem tradycji i zabytków. Pod jego kierownictwem powstały projekty planu ogólnego Warszawy. Następnie był dyrektorem Biura Urbanistycznego Warszawy, powstałego w 1949 roku z reorganizacji BOS-u. Pracował na Wydziale Architektury PW, od 1965 roku był profesorem nadzwyczajnym w Katedrze Podstaw Budowy Miast. Zmarł w 1994 roku w Warszawie.

Zygmunt Stępiński
Urodził się 31 października 1908 w Warszawie. Absolwent Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Był jednym z najbardziej utalentowanych architektów powojennej Warszawy, uczestnikiem odbudowy miasta, aktywnie działał przy rekonstrukcji ulic Nowy Świat i Krakowskie Przedmieście (1946–52). Współtworzył projekt Trasy W–Z, projektował osiedle Mariensztat (1947–49). Był autorem projektów odbudowy pałacu Mostowskich i pałacu Krasińskich, kompleksu budynków między ulicami Senatorską, Miodową, Krakowskim Przedmieściem i placem Zamkowym (1948–49), współtwórcą MDM-u i placu Konstytucji. Według jego planów zrealizowano socrealistyczną zabudowę ulic Kubusia Puchatka i Gałczyńskiego (1950–53). W BOS-ie działał od marca 1945 do lutego 1949 w Dyrekcji Planowania Przestrzennego. Zmarł w 1982 roku w Warszawie.

Szymon Syrkus
Urodzony 24 kwietnia 1893 w Warszawie. Studiował w Grazu, na Politechnice Warszawskiej, w krakowskiej ASP i paryskiej École des Beaux-Arts. W 1926 roku współzakładał awangardową grupę Praesens, której był teoretykiem. Razem z żoną Heleną projektował wille, duże domy mieszkalne i osiedla: WSM na Rakowcu (1931–36) i na Kole (1949–56). W latach 30. współtworzył z Janem Olafem Chmielewskim futurologiczną koncepcję urbanistycznej „Warszawy Funkcjonalnej”. W okresie okupacji niemieckiej kierował konspiracyjną Pracownią Architektoniczno-Urbanistyczną przy Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym. W 1942 roku został aresztowany przez Niemców za działalność konspiracyjną i pochodzenie żydowskie, następnie wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Od 1945 roku mieszkał w Warszawie, pracował w BOS-ie nad planowaniem przestrzennym miasta. Wraz z żoną zaprojektował osiedle Praga I (1949–51). Należał do radykalnych zwolenników teorii urbanistycznych Le Corbusiera, już przed wojną propagował „modernizację” elewacji eklektycznych kamienic, polegającą na usuwaniu ornamentacji i wystroju. Zmarł w 1964 roku w Warszawie.

Helena Syrkusowa
Urodziła się 14 maja 1900 w Warszawie, od 1926 roku żona Szymona Syrkusa. Studiowała na Politechnice Warszawskiej i Uniwersytecie Warszawskim. Była członkiem awangardowej grupy Praesens, współautorką osiedla WSM na Rakowcu (1931–36). Podczas okupacji pracowała w konspiracyjnej Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej, po aresztowaniu męża, w latach 1942–45, była jej kierownikiem. Prowadziła tajne nauczanie przyszłych architektów i robotników budowlanych. Po 1945 roku była współautorką projektów osiedli na Kole (1949–56) i Praga I (1949–51). Należała do twórców polskiej teorii osiedla społecznego, która wobec masowego budownictwa blokowego w czasach PRL nie została wprowadzona w życie. Zmarła w 1982 roku w Warszawie.

Jan Zachwatowicz
Urodził się 21 lutego 1900 w Gatczynie pod Petersburgiem. Studiował w Instytucie Inżynierów Cywilnych w Petersburgu. Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej ukończył w 1930 roku, w 1936 uzyskał tytuł doktora. W okresie okupacji niemieckiej związany z Armią Krajową, brał udział w tajnym nauczaniu oraz w zabezpieczaniu i ratowaniu zbiorów muzealnych; m.in. wykazał się niebywałą odwagą, wywożąc w 1939 roku na oczach Niemców archiwum fotograficzne miejskiego Referatu Gabarytów z siedziby Gestapo w alei Szucha. Dokumentacja ta była pomocna m.in. w odbudowie Starego Miasta. Od stycznia 1945, wraz z Piotrem Biegańskim, kierował Biurem Organizacji Odbudowy Warszawy, które przekształciło się w BOS. Od 1946 roku był profesorem i wieloletnim kierownikiem Katedry i Zakładu Architektury Polskiej PW. W latach 1945–57 pełnił urząd generalnego konserwatora zabytków. W ramach prac Wydziału Architektury Zabytkowej BOS, którego był naczelnikiem, zaprojektował m.in. odsłonięcie murów obronnych Starej Warszawy, odbudowę katedry św. Jana Chrzciciela i pałacu Potockich. Jego zasługą było też uchronienie przed rozbiórką, przy okazji budowy Trasy W–Z, pałacu Przebendowskich-Radziwiłłów (dziś Muzeum Niepodległości). Był orędownikiem rekonstrukcji zabytków warszawskich, a zwłaszcza Starego Miasta. Jego determinacji i uporowi warszawska Starówka zawdzięcza swój obecny kształt, który zyskał międzynarodowe uznanie potwierdzone w 1980 roku wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Zmarł w 1983 roku w Warszawie.

Stanisław Żaryn
Urodził się 5 października 1913 w Warszawie. W 1939 roku brał udział w kampanii wrześniowej, został ranny. Walczył w Powstaniu Warszawskim. Przed wojną ukończył studia na Politechnice Warszawskiej, w latach 1945–64 był jej wykładowcą. Od 1945 roku był pracownikiem w Wydziale Architektury Zabytkowej BOS, a od 1948 inspektorem Urzędu Konserwatorskiego m.st. Warszawy, w latach 1957–59 naczelnikiem Wydziału Architektury i Urbanistyki Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków. W 1951 organizator i kierownik Komisji Badań Dawnej Warszawy. Prowadził rekonstrukcję Kolumny Zygmunta III Wazy oraz odbudowę ponad 40 zabytkowych kamienic Starego i Nowego Miasta, m.in. strony Dekerta przy Rynku Starego Miasta dla Archiwum i Muzeum Historycznego m.st. Warszawy (w tym projekt wnętrz). Publikował artykuły na temat historii architektury i konserwacji zabytków. Zmarł w 1964 roku.

Materiały pochodzą z książki „Budujemy Nowy Dom”, wyd. DSH, 2012
Autorzy: Jerzy S. Majewski, Tomasz Markiewicz
Redakcja: Monika Kapa-Cichocka, Ewa Kubaczyk
Projekt graficzny i przygotowanie do druku: Łukasz Kamieniak

***

BUDUJEMY NOWY DOM
W związku z przypadającymi na 2025 rok obchodami 80. rocznicy rozpoczęcia odbudowy stolicy zespół DSH przygotował program nawiązujący do tamtych doświadczeń i uwzględniający zarówno świadectwa źródłowe, jak i ustalenia merytoryczne dotyczące odbudowy Warszawy, które trafiły do przestrzeni publicznej w ostatnich kilkunastu latach. Projekt wprowadza także do obiegu nieznane materiały audiowizualne, w tym świadectwa z Archiwum Historii Mówionej DSH. Koordynatorem merytorycznym programu DSH „Budujemy Nowy Dom” jest Piotr Jakubowski, zastępca dyrektorki DSH. W programie m.in. wystawa plenerowa „BUDUJEMY NOWY DOM. ODBUDOWA WARSZAWY W LATACH 1945-1952” (wrzesień–grudzień 2025), wystawa czasowa „WARSZAWA NA NOWO. FOTOGRAFIE REPORTERSKIE 1945–1949” (wrzesień 2025-luty 2026), premiery nowych edycji albumów „Budujemy Nowy Dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945–1952” i „Warszawa na nowo. Fotografie reporterskie 1945–1949”, spacery miejskie z Jerzym S. Majewskim i Tomaszem Markiewiczem szlakiem najciekawszych, mniej znanych lokacji w stolicy związanych z odbudową miasta w cyklu „Budujemy Nowy Dom – historie nieznane”, a także cykl „Czwartkowe spotkania z odbudową Warszawy”, prezentowany od marca do grudnia 2025 w mediach społecznościowych DSH i Kulturalnej Warszawy.

Projekt DSH „Budujemy Nowy Dom” jest częścią zainicjowanego i finansowanego przez Miasto Stołeczne Warszawa programu kulturalnego z okazji 80. rocznicy rozpoczęcia odbudowy stolicy.

#budujemynowydom #80rocznicarozpoczeciaodbudowystolicy