Przypominamy książkę znakomitych varsavianistów – Jerzego S. Majewskiego i Tomasza Markiewicza pt. „Budujemy nowy dom”.

Już we wrześniu ukaże się jej drugie, rozszerzone wydanie, bądźcie czujni! Zobacz filmik →

W treści publikacji autorzy wyjaśniają, dlaczego odbudowa Warszawy była tak skomplikowanym procesem; co stało za rozwiązaniami, które zdecydowały o dzisiejszym kształcie miasta oraz dlaczego – mimo wielu kontrowersyjnych decyzji – trudno o jednoznaczną ocenę. Jerzy S. Majewski i Tomasz Markiewicz przedstawiają kolejno ogrom zniszczeń wojennych, powstanie oraz strukturę Biura Odbudowy Stolicy, jego pierwsze realizacje, rekonstrukcje warszawskich zabytków, a także liczne wyburzenia (w tym ocalałych obiektów).

Do bogatego materiału ikonograficznego, który został wykorzystany w książce, należy niezwykle interesująca spuścizna Archiwum Biura Odbudowy Stolicy, znajdująca się w Archiwum Państwowym m.st. Warszawy, jak również zdjęcia Karola Pęchęrskiego, dokonującego inwentaryzacji fotograficznej zniszczeń na zlecenie BOS, przechowywane obecnie w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Warszawie. Prócz tego, w publikacji wykorzystano również fotografie Zdzisława Wdowińskiego oraz materiały pochodzące z zasobów agencji Forum, w tym dzieła tak uznanych fotografów jak Edwarda Falkowskiego i Zbyszka Siemaszki oraz zbiory rodzin architektów pracujących przy odbudowie.

Budujemy Nowy Dom, wyd. DSH, 2012
Autorzy: Jerzy S. Majewski, Tomasz Markiewicz
Redakcja: Monika Kapa-Cichocka, Ewa Kubaczyk
Projekt graficzny i przygotowanie do druku: Łukasz Kamieniak

Zapoznajcie się z sylwetkami 7 z 13 architektów, szczegółowo przedstawionych w rozdziale „BOS –  geneza i struktura”. Sylwetki kolejnych 6 architektów już za tydzień!

Piotr Biegański 
Urodził się 8 maja 1905 w Rosieniach na Żmudzi (obecnie Litwa). Studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, a także we Włoszech i we Francji. W okresie okupacji niemieckiej zaangażowany w akcję tajnego nauczania na Politechnice. Był jednym z organizatorów BOS-u, kierował całością prac konserwatorskich przy odbudowie historycznych dzielnic Warszawy w Biurze Architektury Zabytkowej BOS. W latach 1947–54 był konserwatorem zabytków m.st. Warszawy. Ustąpił ze stanowiska na znak protestu wobec rozbiórki, na rozkaz marszałka Rokossowskiego, dobrze zachowanych murów Zamku Ujazdowskiego. W jego dorobku znalazły się m.in. projekty odbudowy pałaców Kazimierzowskiego, Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu (obecnie Ratusz), Pałacu Staszica, rekonstrukcji rynku Nowego Miasta. Od 1973 roku realizował swój projekt odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. W BOS-ie wraz z prof. Janem Zachwatowiczem stanowił trzon tzw. zabytkarzy, prowadzących walkę o odtworzenie jak największej liczby cennych obiektów historycznych, ważnych dla dziejów i krajobrazu stolicy. Zmarł w 1986 roku w Warszawie

Jan Olaf Chmielewski
Urodził się 8 lutego 1895 roku w Niżnym Nowgorodzie. Był urbanistą i architektem, zwolennikiem architektury funkcjonalnej oraz pionierem planowania przestrzennego w Polsce. Od 1936 roku kierował Biurem Planowania Przestrzennego Warszawy. W okresie okupacji, w konspiracyjnym Zakładzie Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, opracował (wraz z zespołem) plany tras N-S i W-Z w Warszawie. W latach 1945–1949 pełnił funkcję wiceprezesa Głównego Urzędu Planowania Przestrzennego Kraju, a od 1949 roku był profesorem Politechniki Warszawskiej. Opracowywał plany zagospodarowania przestrzennego dużych obszarów, w tym wspólnie z Szymonem Syrkusem plan rozwoju Warszawy w układzie pasmowym – „Warszawa Funkcjonalna” (1934). W BOS-ie był naczelnikiem Wydziału Urbanistyki, gdzie opowiadał się za radykalnym „rozluźnieniem” zabudowy centrum Warszawy, nawet kosztem dzielnic historycznych. Zmarł w 1974 roku w Warszawie.

Stanisław Jankowski 
Urodził się 29 września 1911 roku w Warszawie. W 1938 roku ukończył Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, gdzie rozpoczął pracę jako asystent w pracowni prof. Bohdana Pniewskiego. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku został internowany w Wilnie po zajęciu miasta przez wojska sowieckie. Uciekł z obozu i przedostał się do Francji, gdzie wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych, przeszedł szkolenie w wywiadzie dla przyszłych „cichociemnych”. W marcu 1942 roku został zrzucony na spadochronie nad okupowaną Polską. Przejął kierownictwo Wydziału Legalizacji i Techniki w Oddziale II Komendy Głównej AK. Od 1944 roku posługiwał się pseudonimem „Agaton”. Brał udział w Powstaniu Warszawskim, m.in. w oddziale osłonowym Komendy Głównej AK. Po upadku Powstania trafił do niewoli i jako jeniec pełnił funkcję adiutanta gen. Tadeusza „Bora” Komorowskiego. Po wojnie wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie w 1946 roku uzyskał dyplom z Civic Design na Uniwersytecie w Liverpoolu. Po powrocie do Polski, 15 września 1946 roku rozpoczął pracę w BOS-ie. Został zatrudniony w Pracowni Urbanistycznej Warszawy, która później przekształciła się w Biuro Planowania Rozwoju Warszawy, gdzie pracował do 1977 roku. Był współautorem m.in. Trasy W-Z, MDM-u oraz kolejnych opracowań Planu Perspektywistycznego Rozwoju Warszawy i Warszawskiego Zespołu Miejskiego. Zmarł w 2002 roku w Warszawie.

Jan Knothe
Urodził się 18 lutego 1912 roku w Warszawie. Studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Pracował dla ZUS-u, Miejskiego Biura Projektowania Mostów oraz w pracowni Lacherta i Szanajcy. We wrześniu 1939 roku trafił do niewoli niemieckiej, przebywając w Oflagu II C Woldenberg (obecnie Dobiegniew). Po wojnie był członkiem zespołów projektujących kluczowe warszawskie inwestycje, takie jak Trasa W-Z, MDM czy gmach Ministerstwa Rolnictwa. Był laureatem niemal wszystkich konkursów w tamtych latach, współautorem m.in. projektu Pomnika-Mauzoleum Zwycięstwa, placu Zwycięstwa, Centrali „Społem”, Dworca Lotniczego Okęcie (wersja z 1947 roku), oraz rekonstrukcji kościoła św. Aleksandra. W środowisku architektów zasłynął przede wszystkim jako znakomity grafik, ilustrując m.in. propagandowy album „Sześcioletni Plan Odbudowy Warszawy”. Był również asystentem w Katedrze Rysunku Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. W 1947 roku odszedł z BOS-u. Zmarł w 1977 roku w Warszawie.

Roman Piotrowski 
Urodził się 21 stycznia 1895 roku w Nowym Targu. Studiował na Politechnice Lwowskiej i Warszawskiej. Był członkiem awangardowej grupy Praesens, współautorem kolonii domków jednorodzinnych ZUS na Żoliborzu oraz autorem nowoczesnych, komercyjnych budynków w Gdyni. W czasie wojny, w latach 1940–1944, pracował w Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej związanej z żoliborską WSM. Był jednym z pierwszych członków PPR-u. W latach 1944–1947 pełnił funkcję posła do KRN, a w latach 1945–1947 był wiceprezydentem Warszawy. W 1945 roku objął kierownictwo BOS-u, a w 1947 roku został Komisarzem Odbudowy Stolicy. W rządach Józefa Cyrankiewicza i Bolesława Bieruta pełnił funkcje wiceministra odbudowy (1947–1949) oraz ministra budownictwa miast i osiedli (1949–1956). W latach 1956–1961 pełnił funkcję ambasadora PRL w NRD. Zmarł w 1988 roku w Warszawie.

Stanisław Płoski 
Urodził się 3 maja 1901 roku w Purzycach Trojanach w powiecie ciechanowskim. W latach 1919–1920 walczył jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej. Studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, uzyskując dyplom w 1928 roku. W latach 1928–1932 odbył praktykę w pracowni Rudolfa Świerczyńskiego, przy projektowaniu Banku Gospodarstwa Krajowego w Alejach Jerozolimskich oraz Ministerstwa Komunikacji przy ulicy Chałubińskiego. W latach 1937–1939 prowadził własną pracownię, będąc autorem m.in. modernistycznych kamienic przy Mokotowskiej 52 i Mickiewicza 22. Uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 roku, po czym został internowany na Litwie, a w latach 1941–1945 był jeńcem Oflagu II C w Woldenbergu (obecnie Dobiegniew). Po wojnie był jednym z pomysłodawców i pierwszych organizatorów BOS-u. Jednocześnie aktywnie uczestniczył w prywatnej odbudowie Warszawy, zajmując się m.in. kamienicą w Alejach Ujazdowskich 16 oraz budynkiem Naczelnej Rady Zrzeszeń Kupieckich RP przy Oboźnej 8, a także odbudową budynków publicznych. W styczniu 1946 roku, na własną prośbę, opuścił BOS i skupił się na budownictwie wiejskim. Według informacji rodziny, nie akceptował kierunku odbudowy Warszawy narzucanego przez polityczne kierownictwo BOS-u. Zmarł w 1968 roku w Warszawie.

Józef Sigalin 
Urodził się 6 listopada 1909 roku w Warszawie. Przed wojną rozpoczął studia architektoniczne na Politechnice Warszawskiej. Okupację spędził w ZSRR. W 1942 roku, jako żołnierz Armii Czerwonej, pełnił służbę m.in. w Iranie, a od czerwca 1943 do sierpnia 1944 był zastępcą szefa sztabu I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Był członkiem PPR. Współtworzył Biuro Planowania i Odbudowy PKWN oraz BOS, gdzie pełnił funkcję zastępcy kierownika. Pracował w BOS-ie od stycznia 1945 do 31 grudnia 1947 roku. Był pierwszym naczelnym architektem Warszawy (1953–1956) oraz współautorem Trasy W-Z (z Zygmuntem Stępińskim, Janem Knothem i Stanisławem Jankowskim) oraz MDM-u. Odegrał kluczową rolę w działaniach urbanistycznych BOS-u, opowiadając się za radykalną przebudową miasta. Cieszył się zaufaniem najwyższych władz państwowych stalinowskiej Polski, w tym Bolesława Bieruta. Zmarł w 1983 roku w Warszawie.

***

BUDUJEMY NOWY DOM
W związku z przypadającymi na 2025 rok obchodami 80. rocznicy rozpoczęcia odbudowy stolicy zespół DSH przygotował program nawiązujący do tamtych doświadczeń i uwzględniający zarówno świadectwa źródłowe, jak i ustalenia merytoryczne dotyczące odbudowy Warszawy, które trafiły do przestrzeni publicznej w ostatnich kilkunastu latach. Projekt wprowadza także do obiegu nieznane materiały audiowizualne, w tym świadectwa z Archiwum Historii Mówionej DSH. Koordynatorem merytorycznym programu DSH „Budujemy Nowy Dom” jest Piotr Jakubowski, zastępca dyrektorki DSH. W programie m.in. wystawa plenerowa „BUDUJEMY NOWY DOM. ODBUDOWA WARSZAWY W LATACH 1945-1952” (wrzesień–grudzień 2025), wystawa czasowa „WARSZAWA NA NOWO. FOTOGRAFIE REPORTERSKIE 1945–1949” (wrzesień 2025-luty 2026), premiery nowych edycji albumów „Budujemy Nowy Dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945–1952” i „Warszawa na nowo. Fotografie reporterskie 1945–1949”, spacery miejskie z Jerzym S. Majewskim i Tomaszem Markiewiczem szlakiem najciekawszych, mniej znanych lokacji w stolicy związanych z odbudową miasta w cyklu „Budujemy Nowy Dom – historie nieznane”, a także cykl „Czwartkowe spotkania z odbudową Warszawy”, prezentowany od marca do grudnia 2025 w mediach społecznościowych DSH i Kulturalnej Warszawy.

Projekt DSH „Budujemy Nowy Dom” jest częścią zainicjowanego i finansowanego przez Miasto Stołeczne Warszawa programu kulturalnego z okazji 80. rocznicy rozpoczęcia odbudowy stolicy.

#budujemynowydom #80rocznicarozpoczeciaodbudowystolicy